پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی در ۱۹۹۱ مرزهای اداری میان ۱۵ جمهوری سوسیالیستی تشکیل دهنده شوروی به عنوان مرزهای بین دولتی از سوی جامعه بین الملل مورد شناسایی قرار گرفت.

با این حال حتی در دوران شوروی بعضی از این مرزهای اداری در برخی از مناطق مبهم و نامشخص بودند. مشکلی که پس از ۱۹۹۱ به جمهوری تازه استقلال یافته به ارث رسید که اغلب تا به امروز نیز ادامه یافته است.

تا کنون جمهوری آذربایجان تنها توانسته مرزهای خود با روسیه را بر اساس توافقی در سال ۲۰۱۰ به صورت کامل علامتگذاری و مشخص کند. بخشی از قلمرو این کشور که از سوی جامعه بین المللی شناسایی شده است در نتیجه جنگی ۳۰ ساله از سوی ارمنستان تحت اشغال است که به نتیجه رسیدن صلح میان دو کشور و مشخص شدن وضعیت مرزی بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان در آینده نزدیک نیز دور از انتظار است.

مرزهای جمهوری آذربایجان با گرجستان نیز با وجود روابط دوستانه میان دو کشور و ارتقا روابط به سطحی استراتژیک از دهه ۹۰ میلادی هنوز به طور کامل مشخص نشده است (۱).

در تاریخ ۲۰ آوریل سال جاری میلادی سالومه زورابیشویلی رئیس جمهور گرجستان به همراه نمایندگان سازمان نوسترا یوروپ – یک سازمان بین المللی برای میراث فرهنگی و طبیعی – از مجموعه ای مشهور از صومعه های سنگی، کلیساها و عبادتگاه هایی که در گرجستان آن ها را “داویت گارجا” و در جمهوری آذربایجان “کشکیچی داغ” می‌نامند بازدید کرد.

این بناهای تاریخی در مرز میان دو کشور قرار دارند. این هیئت که ریاست آن با رئیس جمهور گرجستان بود با کشیشان محلی دیدار و با سرویس گشت مرزی گرجستان نیز ملاقات کردند و از جمهوری آذربایجان نیز خواستند که روند مشخص کردن مرزهای مشترک را تسریع بخشد (۲).

این مجموعه که در امتداد دامنه کوهی به طول ۲۵ کیلومتر قرار دارد، تبدیل به مانعی جدی در تقسیم مرزهای مشترک میان گرجستان و جمهوری آذربایجان شده و در زمان های مختلف تهدیدی برای تضعیف روابط دوجانبه است. برای گرجی ها و کلیسای ارتدکس گرجستان این مجموعه مکانی ویژه و بسیار مقدس است.

این مجموعه به یادبود یکی از ۱۳ راهب مسیحی سوریه ای که در قرن ششم وارد این منطقه شده‌اند نامگذاری شده است و تصور می‌شود که برای اولین بار در آنجا مستقر شده است (۳).

برای جمهوری آذربایجان نیز به عنوان کشوری با جمعیت عمدتا مسلمان این منطقه به دلیل گذشته مسیحی این کشور و میراث آلبانیایی-قفقازی پیش از هجوم اعراب اهمیت دارد.

پس از جنگ با ارمنستان، گذشته مسیحی و میراث آلبانیایی-قفقازی جمهوری آذربایجان به موضوعی حساس تبدیل شده است و این کشور را به سمت پذیرفتن این گذشته و نقش جانشینی خود سوق داده است (۴).

در سال ۱۸۳۶، پس از حمله تزار روسیه به قفقاز جنوبی، امپراطور روسیه نیکولاس اول با حکم کلیسای آلبانیایی برکنار و تمامی اموالش به کلیسای ارمنی منتقل شد. این امر موجب ارمنیزاسیون کلیسای آلبانیایی و آسیمیله شدن بقایای جمعیت مسیحی آن شد.

بعدها این ماجرا به عنوان اصلی تاریخی برای ادعاهای سرزمینی ارمنستان در مقابل جمهوری آذربایجان استفاده شد. در سال ۲۰۰۳ جمهوری آذربایجان کلیسای آلبانیایی را بر اساس جامعه ای کوچک از روستای مسیحی نشین “نیج” – از بقایایی آلبانیایی های مسیحی که در مرکز این کشور زندگی می کنند – مجدداً بازگشایی کرد تا استدلال های تاریخی ارمنستان را تضعیف کند.

با توجه به اهمیت تاریخی منطقه موسوم به داویت گارجا یا کشیکچی داغ، جمهوری آذربایجان در سال ۲۰۰۷ منطقه حفاظت شده تاریخی-فرهنگی کشیکچی داغ را در مرز مشترک با گرجستان تاسیس کرد (۵).

جمهوری آذربایجان و گرجستان ۴۸۰ کیلومتر مرز مشترک دارند. دو کشور طی ۱۱ جلسه از کمیسیون مشترک مرزی که از سال ۱۹۹۵ آغاز به کار کرده است پیرامون ۳۱۴ کیلومتر از نقاط مرزی به توافق رسیده اند.

به گفته لیلا عبدالله اوا سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری آذربایجان اسناد مورد استناد برای تعیین مرزهای مشترک با گرجستان بر اساس نقشه هایی است که در سال های ۱۹۳۸ و ۱۹۶۳ مور تایید قرار گرفته و تاکنون هیچگونه مشکلی در ارتباط با این نقشه ها وجود نداشته است (۶).

بر اساس این اسناد صومعه بتوبانی در داخل خاک جمهوری آذربایجان قرار دارد که این مساله مورد اعتراض گرجستان نیست. اما دو مجموعه کلیسایی اصلی در این منطقه به نام اودابنو و چیچخوتوری در میانه مورد مناقشه ترین مناطقی قرار دارند که هر دو طرف درباره هر سانتی متر آن ادعا دارند.

به منظور حل این اختلافات، تفلیس پیشنهاد مبادله زمین در سایر مناطق مرزی را داده که با مخالفت باکو روبرو شده است. با توجه به اهمیت استراتژیک روابط دوجانبه، هر دو طرف موافقت کرده اند تا وضعیت فعلی حفظ شود و با وجود ادامه مذاکرات به کشیش ها، زائران و گردشگران همانند سابق اجازه می‌دهند که آزادانه از این مناطق بازدید کنند (۷).

بازدید رئیس جمهور گرجستان از مناطق مورد مناقشه و ملاقات با نیروهای مرزبانی باعث اعتراض و واکنش باکو شد. در ۲۵ آوریل، درست قبل از عید پاک مسیحیان ارتدوکس، جمهوری آذربایجان برای چندین روز دسترسی کشیش ها و بازدیدکنندگان را به این مناطق ممنوع کرد. با این وجود، این مسئله به زودی و در سطح وزیران امور خارجه دو طرف برطرف و دسترسی آزاد به صومعه ها نیز مجددا برقرار شد (۸).

اما بسته شدن موقت این مناطق از سوی باکو با واکنش تند و احساسی برخی سیاستمداران ملی گرای گرجستانی روبرو شد و اعمال و اظهارات آنها باعث تحریک افکار عمومی در هر دو کشور شد. به عنوان مثال شالوا ناتلاشویلی رهبر حزب کارگر گرجستان با همراهی رسانه ها از این منطقه بازدید کرده و آذربایجانی ها را مردمی وحشی از آسیای مرکزی و غیرمتمدن نامید.

ایراکلی اکرواشویلی وزیر دفاع سابق گرجستان نیز در یادداشتی به دیدار خود با همتای آذربایجانی اش در سال ۲۰۰۵ اشاره و با افتخار اعلام کرد که در آن دیدار چگونه وی را با اخراج ۵۰۰ هزار آذری که در گرجستان زندگی می کنند تهدید کرده است.

این اظهارات بحث های داغی را در رسانه های اجتماعی هر دو کشور دامن زد. برخی از ناظران معتقدند که طرف های ثالث علاقه مند به مسموم کردن و آسیب رساندن به روابط دو جانبه میان دو کشور هستند. در ژانویه گذشته در یکی از شهرهای گرجستان که دارای اکثریتی ارمنی است بنایی یادبود برای کهنه سربازان ارمنی جنگ قره باغ تاسیس شد که موجب خشم و اعترض باکو گردید (۹).

تمامی این تحولات در سایه رشد تبلیغات ضد ترکیه و ضد آذربایجان در گرجستان اتفاق می افتد که موجب ترس و وحشت مردم درباره وابستگی بیش از حد این کشور به باکو شده است.

اخیراً الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان برای حل و فصل نهایی مسائل مرزی، خلف خلفوف را به عنوان معاون وزیر امور خارجه منصوب کرد. خلفوف دیپلماتی با تجربه و متخصص در فرآیندهای تعیین مناطق مرزی است (۱۰).

بدیهی است که جمهوری آذربایجان و گرجستان بر این باورند که می بایست تمامی تلاش های خود را بر حل و فصل مشکلات دوجانبه متمرکز کنند تا بیش از این روابط دو کشور در معرض خطر قرار نگیرد.

۱٫ http://mfa.gov.az/en/content/632
۲٫ https://www.president.gov.ge/ka-GE/pressamsakhuri/siakhleebi/salome-zurabishvili-aucilebelia-dzalian-scrafad-da.aspx
۳٫ http://www.pravenc.ru/text/638558.html
۴٫ https://news.day.az/society/983232.html
۵٫ http://www.visions.az/en/news/18/1b15d537/
۶٫ http://1news.az/news/pogranichnaya-provokaciya-pochemu-gruzinskiy-deputat-ustroil-skandal-u-keshikchidag—video
۷٫ http://www.contact.az/ext/news/2019/5/free/politics%20news/en/80865.htm
۸٫ https://eurasianet.org/georgia-azerbaijan-feud-over-border-monastery
۹٫ https://www.trend.az/other/commentary/3010933.html
۱۰٫ https://www.trend.az/azerbaijan/politics/3056946.html

منبع : تسنیم

الف – ب ۶۶ /