سر سفره مهمانی خدا که بنشینی دلت را صیقل عشق می‌دهند به صوت قرآن و وجودت را جلا می‌دهند با روزه و پرهیزگاری، که مکلفی به پرهیز از هرآنچه که ممکن است دلت را از محبوبت دور کند و مشغولت کند به دنیا و مادیات.

قدم در دارالارشاد اردبیل که می‌گذاری شهر حال و هوای دیگری دارد. «اوروجلوق آیی» در اردبیل حال و هوایی دیگر دارد. از آداب و رسوم این ماه پیشواز خانه تکانی و آماده کردن خانه برای ورود رمضان است و غبارروبی از مساجد و حسینیه‌ها و آب و جارو کردن محله‌ها و کوچه‌ها.

از دیگر رسوم، پیشواز این ماه است به این معنی که افراد مکلف به روزه دو سه روز قبل از شروع ماه رمضان روزه می‌گیرند و اینگونه به استقبال ماه خدا  می‌روند.

با آغاز این ماه پربرکت گویی همه‌جا و همه کس جانی دوباره می‌گیرد. صدای ربنا و اذان و قرآن از هرخانه و محله‌ای به گوش می‌رسد. ساعات افطار و دورهمی خانواده‌ها و چه رسم زیبایی است که اعضای خانواده دور یک سفره افطار می‌کنند. نماز مغرب و عشا نیم ساعت بعد از افطار در مساجد برپا می‌شود. در گذشته مرسوم بوده که افطار تا سحر درب مساجد باز باشد و مومنان تا پاسی از شب به عبادت و راز و نیاز می‌پرداختند و پای منبر به موعظه گوش می‌دادند.

طبق یک سنت قدیمی دختران و پسران نوجوان که تازه بالغ شده و نخستین رمضان دوران تکلیف خود را می‌گذرانند، از سوی والدینشان به انحای مختلف مورد تشویق قرار می‌گیرند. بارز‌ترین شکل آن، این است که پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها، با ترتیب دادن یک مهمانی افطاری، همه سال اولی‌ها و مؤمنان تازه بالغ را دعوت کرده و با دادن هدیه‌ای کوچک، آنان را به انجام تکالیف الهی و فرایض دینی تشویق می‌کنند.

عصر هنگام نانوایی‌ها شلوغ است. سر سفره افطار نان تازه، فرنی که با آرد برنج و شیر پخته می‌شود و مربای گل محمدی و سرشیر و عسل و پنیر محلی به چشم می‌خورد . آش رشته محلی که سفره‌ها را رنگین می‌کند و خانواده‌ها که هر جا باشند در این ساعات حتما دور یک سفره نشسته‌اند.

در زمان‌هایی که مثل امروز وسایل ارتباط جمعی گسترده نبود در اردبیل توپی بزرگ در مرکز شهر که به آن «قلعه گاباغی» می‌گفتند و امروزه به پارک ملت مشهور است، وجود داشت.هنگام افطار یک توپ شلیک می‌شد و روزه‌داران با شنیدن صدای توپ می‌فهمیدند که افطار شده و می‌توانند روزه خود را باز کنند.

ساعات نزدیک افطار بیشترین نمود رمضان در اردبیل را دارد و از حرکت مردم و بسته شدن همزمان مغازه‌ها و محل‌های کسب و کار می‌توان به‌راحتی حس کرد که وقت اذان و افطار شده است.

و چه رسم خوبی در این ایام رواج دارد. پهن کردن سفره‌های احسان و صله ارحام که سنتی پسندیده است و در کنار آن سفره‌های احسان و توزیع نذری برای نیازمندان که در برخی محلات اردبیل برپا می‌شود تا نیازمندان نیز در این ماه بزرگ فراموش نشوند.

«اوباش‌دان» یا سحر

اما سحرهای ماه رمضان یا در زبان محلی «اوباش‌دان» در شهر حال و هوایی دیگر دارد. بیشتر ساکنان منطقه اردبیل به بیدار شدن از خواب برای خوردن سحری و اعمال خاص سحر و نماز صبح رغبت زیادی نشان می‌دهند طوری که در گذشته به علت نبود امکانات برای بیدار کردن مردم برای سحری دق الباب کردن، جارچی و حتی شلیک توپ نیز استفاده می‌کردند که این نشان دهنده‌ی روح همدلی بین مردم این استان بوده است.

اما این روزها که به‌واسطه رشد و پیشرفت فناوری مردم برای بیدار شدن از ابزارهای مختلفی همانند ساعات زنگ‌دار استفاده می‌کنند ولی باز سحرهای ماه رمضان حال و هوای خاصی برای مردم دارد. سحرگاه با روشن شدن تک تک چراغ منازل و صدای مناجات حال و هوایی دیگر به شهر و محله‌ها می‌بخشد.

برگزاری جلسات ختم قرآن بعد از نماز ظهر و عصر در مساجد و منازل و تدارک پخت نذری و پخش آن بین مردم به خصوص نیازمندان و همچنین جمع‌آوری نذورات و کمک‌های مردمی جهت دستگیری ایتام و برپایی مکان‌های آموزشی جهت ارائه صحیح احکام دینی و شرعی به مردم از برنامه‌هایی است که در ماه رمضان در محلات اردبیل برگزار می‌شود.

مراسمات سخنرانی و وعظ در بیشتر مساجد اردبیل به همراه ذکر مصیبت ائمه اطهار(ع) بعد از نمازهای ظهر و عصر و مغرب و عشاء در بیشتر مساجد شهر برپاست تا روزه‌داران از ساعات حضور در مساجد بیشترین بهره را ببرند و این برنامه از دیرباز در اردبیل رواج داشته است.

شب‌های احیاء

اما شب‌های احیا و نزول قرآن در اردبیل از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و مساجد و حسینیه‌ها به ویژه مصلای شهر اردبیل مملو از مشتاقان حضرت دوست و تشنگان محبت رحمت الهی می‌شود. در این شب‌ها آوای سوزناک «سبحانک یا لا اله الا انت، الغوث الغوث خلصنا من النار یا رب» هر اردبیلی برای رسیدن به کمال به اوج خود می‌رسد، خانواده‌ها با شور تمام در مراسمات این شب‌ها حاضر شده و قرآن به سر می‌گیرند و از درگاه خداوند متعال برای پاک شدن از هر نوع گناهی طلب آمرزش و مغفرت می‌کنند.

مردم ماه رمضان را ماه قرآن و حضرت علی(ع) می‌نامند و همزمان با فرا رسیدن شب‌های قدر و شب ضربت خوردن مولای متقیان با مرثیه سرایی و سینه زنی برای آن حضرت به سوگواری می‌پردازند.

اهدای خون در پایگاه‌های مختلف هلال احمر سنتی دیگری است که مردم متعهد اردبیل در این ماه به انجام می‌رسانند، بسیاری از مردم این دیار نذرهایشان را در این شب‌ها ادا می‌کنند و بخش عمده‌ای از این نذرها را غذاهای سنتی این استان از جمله حلوا و آش رشته تشکیل می‌دهد.

کیسه برکت

از دیگر آداب و رسوم مردم استان اردبیل که بیشتر در شهرستان مشگین‌شهر انجام می‌شود دوختن کیسه برکت است دوخت این کیسه‌ها که در آخرین روز‌ ماه مبارک رمضان و معمولا با ختم ۳۰جزء قرآن کریم تمام می‌شود، براساس یک باور دینی و مذهبی توسط زنان و دختران مشگین شهری انجام می‌شود.

این کیسه‌ها که بین مردم به برکت توربافی، معروف است، از پارچه نذری تهیه می‌شود و پس از آماده‌شدن، مقداری نمک و وجه نقد در آن قرار داده می‌شود. خانواده‌ها پس‌انداز خود را در طول سال داخل این کیسه قرارداده و در سفرهای زیارتی و کارهای عام‌المنفعه مورد استفاده قرار می‌دهند.

عید فطر

در عصر واپسین روز از ماه رمضان بسیاری از خانواده‌ها در بسیاری از شهرها و روستاها به زیارت اهل قبور رفته و نذر و احسان می‌کنند. در اردبیل کسانی که قبل از این عید یعنی در فاصله عید فطر و یکی از اعیاد رسمی قبل از آن، یکی از افراد خانواده خود را از دست داده‌اند، در آن روز در خانه می‌مانند و دوستان و آشنایان برای همدردی و تبریک عید فطر نزد آنها می‌روند و این مراسم صبح روز عید در مساجد مخصوص برادران و در بعد از ظهر آن روز در منزل شخصی متوفی مخصوص بانوان برگزار می‌شود که معمولاً از میهمانان با چای و حلوا و خرما پذیرایی می‌شود.

اما با حلول ماه شوال شادی و نشاطی دیگر و به شکرانه توفیق یک ماه روزه‌داری و منزلت در جوار محبت پروردگار جشن و سرور خاصی در برپا می‌شود. صبح عید فطر قبل از طلوع خورشید مردم دسته دسته در خیابان‌ها به سمت مساجد و به‌خصوص مصلاها در حال حرکتند تا عید شکرانه این ماه عزیز را در به جماعت اقامه کنند.

منبع : فارس

الف – ب ۶۶ /