تحولات جاری و گیج کننده افغانستان، ترکیه را نیز همانند دیگر کشورهای جهان از جهات مختلف تحت تاثیر قرار می دهد، اما به نظر می رسد این روزها مقام های رسمی و فعالان سیاسی و حزبی در این کشور بااحتیاط روند تحولات در افغانستان را رصد و پیگیری می کنند.

ترکیه و افغانستان از لحاظ تاریخی ارتباطاتی نزدیک به یکدیگر دارند و ترکیه بعد از مداخله نظامی آمریکا روابط گسسته بین دو کشور را ترمیم و به عنوان یکی از مهمترین کشورهای منطقه ارتباطات نزدیکی با دولت مرکزی کابل برقرار کرد.

به موازات ارتباطات یاد شده در یک برهه تاریخی “حکمت چتین” رییس مجلس و وزیرخارجه اسبق ترکیه به عنوان عالی ترین مسوول ناتو در افغانستان حضور داشت. بعد از مداخله آمریکا در افغانستان دولت آنکارا در زمینه های بهداشتی، آموزشی، اجتماعی و نیز پشتیبانی لجستیکی از نیروهای ناتو در آن کشور کارهای فراوانی انجام داد و استانبول و آنکارا بارها شاهد نشستهای مرتبط با افغانستان بودند. در دوره بیست ساله حضور نظامیان خارجی در افغانستان ، دولت آنکارا در برهه هایی عهده دار آموزش نیروهای پلیس و نظامیان افغانی نیز بوده است.

ترکیه به دلیل قرابت قومی با ازبکهای افغانستان نیز ارتباط نزدیکی با آن منطقه دارد و ژنرال دوستم از رهبران افغان از افراد مورد اعتماد دولت آنکارا است. علاوه بر آن گروههای اسلامگرای ترکیه هم در قبل و هم در بعد از مداخله آمریکا در آن کشور با گروههای اسلامی افغانستان در ارتباط بوده اند.

موضع رسمی دولت آنکارا در زمینه مذاکرات با طالبان در سالهای اخیر نیز مثبت بوده است و حضور برخی رهبران طالبان در دوحه و نیز مذاکرات با این گروه در دوحه با توجه به نزدیکی ترکیه با قطر این مساله که ترکیه نیز امکان تاثیرگذاری بر این گروه دستکم از طریق قطر را دارد، در اذهان تداعی می کند.

موضع رسمی دولت ترکیه در زمینه مذاکره با طالبان نیز مثبت بود و ترکیه با اعلام اینکه طالبان یک واقعیت جامعه افغانستان است به مذاکرات بین دولت مرکزی افغانستان و طالبان چراغ سبز نشان داده است.

در بعد از آخرین نشست ناتو و اعلام آمادگی ترکیه برای بدست گیری کنترل فرودگاه کابل در ماههای گذشته، این مساله مجددا به عنوان یکی از نکات کلیدی در روابط دولت مرکزی این کشور و احزاب حامی آن با احزاب مخالف قرار گرفت.

حزب عدالت و توسعه به عنوان حزب حاکم این کشور و حزب حرکت ملی به عنوان شریک غیررسمی این حزب خواستار حضور نیروهای دولت ترکیه در کابل جهت کنترل فرودگاه این شهر بودند. این مساله یعنی استقرار نیروهای ترکیه در فرودگاه کابل و بدست گیری کنترل آن تاکنون حصول نیافته و به نظر می رسد که با تحولات سرسام آور دو روز گذشته نیز موضوعیت خود را از دست بدهد.

دولت ترکیه با آینده نگری در زمینه احتمال بروز درگیری در افغانستان و یا دیگر کشورهای منطقه و نیز برای ممانعت از ورود پناهجویان به خاک خود از سالها قبل برنامه احداث دیوار در مرزهای خود با ایران را بمورد اجرا گذاشته است.

در ماهها و هفته های اخیر و در پی پیروزیهای طالبان در مناطق مختلف افغانستان و ورود مجدد پناهجویان افغانی به ترکیه، مساله افغانستان مجددا از سوی دولتمردان و مسوولین احزاب سیاسی مختلف ترکیه قرار گرفته است.

دیدگاه حاکم بر احزاب سیاسی ترکیه عمدتا بر محور مساله پناهجویان و ممانعت از ورود آنان به ترکیه است.

احزاب سیاسی مخالف دولت آنکارا و در راس آنها حزب جمهوریخواه خلق با انتقاد از سیاستهای حزب حاکم عدالت و توسعه در زمینه افغانستان این سیاستها را به ضرر ترکیه ارزیابی می کنند.

کمال قلچداراوغلو رهبر این حزب در روزهای گذشته در بازدید از استان وان در مجاورت مرزهای ایران گفت: پناهجویان بطور گله ای از افغانستان  وارد ترکیه می شوند، اینان از چه کسی دستور گرفته اند؟ اردوغان در دیدار با بایدن با ورود افغانها به ترکیه موافقت کرد و مدت زمان طولانی این را از افکار عمومی مخفی کردند. به گفته مسوولین آمریکا یک میلیون افغانی که در افغانستان با آمریکا همکاری کرده بودند به ترکیه و دیگر کشورها خواهند آمد و آمریکا از بین این عده برخی را انتخاب و به کشور خود خواهد برد و مابقی در ترکیه باقی خواهند ماند.

وی با تاکید بر اینکه ترکیه انبار پناهجویان و یک کشور مستعمره نیست، گفت: ترکیه علایق تاریخی با افغانستان دارد و ترکیه می تواند در برقراری صلح به طرفین در افغانستان کمک بکند ولی اعزام نیروی نظامی به افغانستان از سوی ترکیه جهت محافظت از فرودگاه کابل و قبول پناهجویان افغانی چاره کار نیست.

وی در بخش دیگری از سخنان خود با عنوان اینکه ترکیه منطبق با قراردادهای بین المللی افغانهایی را که از مرزهای ایران وارد ترکیه می شوند می تواند به ایران اعاده بکند، گفت: ترکیه این کار را نمی کند و حتی با ایران نیز در این زمینه مذاکره نمی کند. ترکیه باید از طرق دمکراتیک اینها را به کشورهایشان بازگرداند.

تمل کارامللااوغلو رهبر حزب سعادت ترکیه نیز هفته جاری در زمینه وضعیت افغانستان گفت: ترکیه نباید بین دولت مرکزی افغانستان و طالبان قرار بگیرد. آمریکا قصد سوق دادن ترکیه به درگیریها در افغانستان را دارد و ترکیه نباید وارد این بازی شود.

خانم مرال آک شنر رهبر حزب نیک ترکیه نیز در روزهای گذشته طی سخنانی در مجلس ملی ترکیه و در جمع نمایندگان این حزب گفت: آمریکا خود قصد خروج از افغانستان را دارد ولی خواستار ماندن ترکیه در فرودگاه کابل است.

آک شنر گفت: هر کسی که وضعیت افغانستان را بدین صورت درآورده خود باید آن را اصلاح بکند، ترکیه برای نجات جان نظامیان آمریکایی در افغانستان نمی تواند جان نظامیان خود را به مخاطره بیاندازد.

رجب طیب اردوغان رییس جمهوری ترکیه نیز چند روز قبل در بعد از انتقادهای گسترده از ورود پناهجویان افغانی به ترکیه گفت: قریب به چهار میلیون پناهجوی سوری وارد ترکیه شده اند و در بین اینها صاحبان مشاغل مختلف که تابعیت ترکیه را احذکرده اند وجود دارد. وضعیت پناهچویان افغانی متفاوت است.  ترکیه در مرزهای خود با ایران و عراق اقدام به احداث دیوار کرده و این امر ادامه دارد.

اردوغان با اشاره به اینکه برخی نهادهای دولتی ترکیه در حال ارتباط با طالبان هستند گفت: شاید من نیز با برخی از رهبران طالبان دیدار داشته باشم زیرا اگر ما در سطوح عالی اینها را تحت کنترل قرار ندهیم صلح در افغانستان با مخاطره مواجه می شود. ترکیه در حال فعالیت بر روی این نکته است که در سطوح عالی چه گروههایی را در کنار خود می تواند در افغانستان داشته باشد. برخی مسوولین عالیرتبه ترکیه از سوی من در این راستا اعزام شده اند و با قطر نیز در این راستا مذاکراتی انجام می شود.

اردوغان در ادامه سخنان خود با اشاره به اینکه در سال ۲۰۲۰ میلادی در مرزهای شرقی و جنوبی خود از ورود ۵۰۵ هزار و ۳۷۵ پناهجوی غیرقانونی ممانعت کرده است، گفت: ترکیه در زمینه ممانعت از ورود پناهجویان با احداث دیوارها در مرزهای خود موفق بوده است. بخش عمده پناهجویان افغانی دستگیر شده در ترکیه در سال ۲۰۲۱ به کشور خود عودت داده شده اند.

رییس جمهوری ترکیه گفت: در مرز ایران تاکنون ۱۵۶ کیلومتر دیوار احداث شده و کار ساخت ۸۵ کیلومتر دیگر ادامه دارد.  برجهای الکترونیکی، روشنایی، دوربینهای حرارتی و حسگرها در بیش از ۷۰۹ کیلومتر از مرزهای شرقی ترکیه نصب شده و یا درحال نصب می باشد.

دولت باغچه لی شریک غیررسمی اردوغان و رهبر حزب حرکت ملی نیز در روزهای گذشته در زمینه موضعگیری ترکیه در مورد مسایل افغانستان گفت: ترکیه در افغانستان می باید با تمامی طرفها دیدار بکند و طالبان نیز جزو این طرفها می باشد.

وی که در پی درچ اخباری در زمینه ورود پناهجویان افغانی به ترکیه سخن می گفت، افزود:  ورودهای غیرقانونی به خاک ترکیه به منزله تهدید استقلال و توطئه ای علیه ساختار جمعیتی کشور است. ترکیه می باید ساختار جمعیتی خود در طول ۵۰ و یا ۱۰۰ سال آینده را درنظر بگیرد. ترکیه باید بداند که در دهه های آتی ساختار جمعیتی در آناتولی چگونه خواهد بود. اتباع سوریه میهمان و امانتی در نزد ترکیه هستند ولی تا ابد نمی توانند در خاک ما بمانند .

باغچه لی با اعلام اینکه پیش بینی می شود در آینده نزدیک یک میلیون و ۲۵۰ هزار پناهجوی افغانی به ایران و یک میلیون و ۲۰۰ هزار پناهجوی دیگر نیز به پاکستان عزیمت بکنند ، گفت: مقصد نهایی این مهاجرتها ترکیه خواهد بود و ترکیه می باید از هم اکنون تدابیر در زمینه این خطر را اتخاذ کند.

باغچه لی با تاکید بر اینکه مردم ترکیه از مساله پناهجویان شاکی هستند گفت: نباید اجازه داد که افرادی که میهمان ترکیه هستند دست به اقداماتی که آرامش و نظم را به هم می زند، بزنند.

مصطلی دستیجی رهبر حزب اتحاد بزرگ که در مقاطع مختلف از حزب عدالت و توسعه حمایت کرده است نیز چند روز قبل در گفتگو با خبرنگاران با تاکید بر اینکه ترکیه در مورد پناهجویانی که از سوریه و افغانستان وارد خاک این کشور می شوند یک فعالیت دقیق را آغاز کند، گفت: در مورد این افراد می باید از مناطقی که وارد می شوند، اردوگاهها و مناطق حائل ایجاد شود و این افراد در این اردوگاهها و مناطق حائل اقامت داده شوند و به آنان اجازه داده نشود که بدون کنترل در داخل خاک ترکیه حرکت کنند.

دستیجی خواستار مداخله سازمان ملل در این مساله شد و گفت: مساله پناهجویانی که وارد ترکیه می شوند باید با همکاری یک کمیسیون از سازمان ملل حل و فصل شود و ترکیه به هیچ عنوان به تنهایی نباید این مسوولیت را برعهده بگیرد.

حزب وطن ترکیه که در زمینه های مختلف سیاسی دارای مواضعی همسو با حزب عدالت و توسعه است نیز روز شنبه با صدور اطلاعیه ای با اعلام اینکه امپریالیسم آمریکا در افغانستان شکست خورده است گفت، مواضع آمریکا در افغانستان یکبار دیگر غیرقابل اعتماد بودن واشنگتن را نشان داده است.

بنا به این اطلاعیه، روند جاری در افغانستان محاسباتی که براساس همکاری با آمریکا در منطقه شکل پذیرفته بود را نقش برآب کرده است و روند جاری نشان داد که در منطقه آوراسیا تنها همکاری و همیاری کشورها قابلیت حل بحرانها را خواهد داشت.

حزب وطن با عنوان اینکه آمریکا در حال اجرای سناریوی بحران علیه افغانستان، همسایگان افغانستان و ترکیه با استفاده از موج جدید پناهجویان است، واشنگتن را به تضعیف همکاریهای موجود بین کشورهای منطقه و نیز تضعیف توان کشورهای منطقه در حل مسایل متهم کرده است.

در اطلاعیه با اشاره به پیشرویهای طالبان در افغانستان آمده است: در روند جاری همکاریهای بین ایران، افغانستان، پاکستان، چین، روسیه، ترکیه اهمیت بسیاری دارد و حق تعیین سرنوشت افغانستان متعلق به مردم آن کشور است و دولت آنکارا نیز می باید با سناریوهای بحران آفرینی آمریکا مخالفت و در راستای حفظ استقلال و اتحاد افغانستان، حفظ ثبات در منطقه و نیز گسترش روابط دوجانبه باید در کوتاهترین زمان با طالبان ارتباط رسمی برقرار کند.

در اطلاعیه با اشاره به خواست دولت آنکارا برای مدیریت و حفظ امنیت فرودگاه کابل از دولت آنکارا خواسته شده است که در صورت خواست دولت افغانستان نیروهای خود از آن کشور را عقب بکشد و به نیروهای طالبان نیز اعلام شود که نیروهای ترکیه در فرودگاه کابل به نمایندگی از سوی نیروهای ناتو حضور ندارند و منافع کشور ثالثی را تامین نمی کنند.

همانگونه که در فوق آمده است، مساله عمده برای احزاب سیاسی ترکیه در مورد مساله افغانستان ممانعت از ورود پناهجویان افغانی به این کشور که در وضعیت جاری یک بار مضاعف بر دوش ترکیه خواهد بود، می باشد. در عین حال مقام های برجسته و دولتی هنوز در خصوص حوادث دو روز گذشته و سقوط کابل و ورود طالبان به این شهر واکنش صریح و واضحی نداشته اند و به نظر می رسد با احتیاط در حال رصد تحولات جاری در این کشور هستند.

  • منبع خبر : ایرنا